این مقاله نخستین بار در تاریخ ۷ نوامبر۲۰۲۴ در سایت مرکز عدالت جنسیتی منتشر شده است.
پیشگفتار
این سند را در مرداد ماه سال ۱۴۰۰ معاونت برنامه ریزی، توسعه سرمایه انسانی و امور شورا، برای اجرا در شهرداری تهران و کلیه سازمان ها و شرکت های تابعه ابلاغ کرده است.
مهم ترین ویژگی سند تاکید بر مفاهیم و تعاریف و جزییات مصادیق آزار جنسیتی است. ویژگی دیگر سند این است که نویسندگان و تدوین کنندگان از این که به صراحت اعلام کنند «زنان شاغل گروه هدف شیوه نامه» است و حفظ کرامت و امنیت آن ها علت وجودی سند است به عمد خودداری کرده اند تا عاملیت خشونت ورزی جنسی و جنسیتی در محیط کار خاص مردان تلقی نشود. احتمال وقوع آن را به صورت یکسان از سوی افراد هر دو جنس ( زن و مرد ) پیش بینی کرده اند. به نظر می رسد این شکل از تدوین سند کاملا جانبدارانه است و دلیل خاصی دارد. گویا هدف این بوده که بر ساحت کرامت و احترام مردان خدشه ای وارد نشود. این وجه اختلاف شیوه نامه است با همه ی آن چه از این دست در جهان می شناسیم. به نظر می رسد تدوین کنندگان مجاز نبوده اند در جامعه ای که مردان در ایدیولوژی و قوانین و در نگاه دولتمردان، جنس برتر شناخته می شوند، به ضرورت محافظت خاص از امنیت زنان و پیشگیری از تعدی مردان در محیط کار تصریح کنند. راه را بر این تصور و نگرانی رایج در جهان که مردان، با ایجاد مزاحمت های جنسی، می توانند محیط کار را برای زنان، ناامن کنند، بکلی بسته اند.
از این رو در تمام مواد و بندهای این شیوه نامه، مظنون و آزارگر جنسی به یکسان می تواند زن باشد یا مرد. تاکید و تمرکزی بر ظرفیت طبیعی و بیولوژیک جنس مرد برای ایجاد مزاحمت جنسی برای زنان همکار، مشاهده نمی شود.
تعاریف و مفاهیم
آزار جنسی در سه سطح مورد توجه سند قرار گرفته و هر سطح مصادیق خاصی را در بر می گیرد.
«سطح ۱:
- اظهار نظر در مورد ظاهر همکاران جنس مخالف
- پرسش در مورد زندگی خصوصی، شخصی و خانوادگی همکاران از جنس مخالف ( از قبیل تمایل ایشان به بارداری، ازدواج، رضایت یا عدم رضایت از زندگی زناشویی)
- ژست های نامتعارف بدن( از قبیل شیوه نشستن نامناسب بر روی صندلی)
- نگاه های خیره و برانداز کردن اندام همکاران جنس مخالف
- تعلل در انجام وظایف اداری، به منظور وادار ساختن فرد دیگر برای مراجعه مکرر
- شوخی های کلامی و فیزیکی خارج از عرف اداری در محیط کار
- اظهار نظر و کنایه های جنسی در گفتار
- برقراری تماس تلفنی غیر ضروری و غیر کاری به صورت مکرر یا اجبار طرف مقابل به برقراری این نوع تماس ها
تحقیر، توهین و سرزنش همکار به منظور رسیدن به خواسته های جنسی - سوت زدن، استفاده از اصوات معنادار و به کارگیری تکیه کلام هایی با محتوای جنسی
سطح ۲:
- تهدیدهای مرتبط با کار ( از قبیل تهدید همکار به اخراج، اعلام عدم نیاز و کاهش مزایای شغلی در صورت نپذیرفتن پیشنهادات جنسی)
- تقاضا و اصرار به ملاقات با همکار جنس مخالف، خارج از محیط کار
- ارسال و بیان جوک های مستهجن و یا با مضامین جنسی
- ارسال کلیپ، تصاویر و پیام های مستهجن، غیراخلاقی و غیرکاری که محتوای جنسی و آزاردهنده داشته باشد
تماس های بدنی - رعایت نکردن فاصله فیزیکی مناسب به صورت عامدانه (از جمله به هنگام گفتگو و به هنگام فعالیت هایی مانند حل مشکلات کامپیوتری)
- تطمیع برای ارتقاء شغلی از طریق پیشنهادات جنسی
- پیشنهاد یا دعوت به رابطه جنسی
- بیان داستان های جنسی
- اهدای هدایای نامتعارف و با ماهیت جنسی به همکار
- دروغ گویی و شایعه پراکنی در خصوص زندگی خصوصی همکار
سطح ۳:
- انجام هرگونه عمل جنسی به رغم میل باطنی فرد
- ایجاد تضییعات شغلی در صورت نپذیرفتن تقاضاهای جنسی»
شیوه های بازدارندگی
سند برای بازدارندگی و تنبیه شیوه هایی را انتخاب کرده است. اما پیش از ورود به آن از یک منشور نام برده شده که به سند ظرفیت خوبی می دهد تا کارکنان از هر دو جنس مراقب رفتار خود در محیط کار باشند.
شیوه نامه از «منشور اخلاقی روابط کاری همکاران در شهرداری تهران» نام برده و یادآور شده:
«تمامی پرسنل شاغل در شهرداری تهران ( ستادی، مناطق، سازمان ها و شرکت های مستقل و غیر مستقل ) متعهد می شوند برای یک بار منشور اخلاقی با محتوای زیر را امضا نمایند:
۱ – به اصول اخلاق حرفه ای از جمله مسیولیت پذیری، صداقت، احترام به حقوق دیگران، رعایت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی و اداری، عدالت و انصاف، امانت داری و رازداری پایبند باشم.
۲ – در محیط کار به نحوی رفتار نمایم که در عین رعایت ادب، احترام و صمیمیت لازم برای انجام کار، حافظ شأن خود و همکارانم از یک سو و سلامت فضای حاکم بر محیط کار از سوی دیگر باشم.
۳ – از هرگونه رفتاری که به کرامت، شخصیت، حیثیت، عواطف، احساس امنیت، رشد یا سلامت و تمامیت روانی همکارانم آسیب برساند، از قبیل ارعاب، توهین، تحقیر، تمسخر، تهدید، هرگونه تجسس یا کنترل نامتعارف و مکرر، تحمیل معاشرت و شرایط روانی آزاردهنده خودداری نمایم.
۴- در محیط کار از بیان کلمات و الفاظ مبتذل، گفتار طنز و فکاهی که از مضامین قومیتی و نژادی برخوردار است و همچنین شوخی های جنسی ( جنسیتی)، پخش موسیقی با اشعار صریح جنسی و خارج از شیونات اخلاقی و عرف اداری خودداری کنم و از حریم خصوصی افراد گذر ننمایم و مسبب بر هم زدن سلامت فضای کاری نشوم.
۵- در برخورد با همکارانم از رفتارهای تحریک آمیز، مکالمات، مطالب، سوالات، داستان، نمایش تصاویر و فیلم با محتوای جنسی اجتناب نمایم.
۶ – در محیط کار از ارسال ایمیل های پیشنهادی، پیام های متنی یا سایر ارتباطات خارج از چارچوب موازین اخلاقی کاری و اداری خودداری نمایم.
۷- جدیت و انعطاف پذیری در محیط کار از مهم ترین شاخص های رفتاری ام باشد، از این رو در محل کار خود از هرگونه شوخی چه لفظی و چه لمسی، کنجکاوی در زندگی دیگران ابراز خشم و ناراحتی درونی و انتقال نگرانی هایم به همکاران خودداری خواهم کرد.»
بنابراین شیوه نامه مورد بررسی، با متعهد ساختن تمام پرسنل به امضای آن، گام استواری برداشته برای آن که کارکنان مراقب رفتار خود در محیط کار باشند و همیشه این نگرانی را احساس کنند که تخلف از بندهای هفت گانه ی منشور ممکن است در کارنامه ی حرفه ای و سرنوشت اداری شان اثرات منفی به جا بگذارد.
شیوه نامه در جاهای دیگری به دقت پیش بینی کرده که چگونه کارکنانی که بندهایی از منشور اخلاقی را نقض می کنند، پاسخگو شوند.
تشکیل کمیته با هدف پیشگیری و رسیدگی به آزار جنسی در محیط کار
شیوه نامه، به تشکیل «کمیته حمایت و رفع تبعیض» دستور داده است. این کمیته با هدف تصمیم سازی و برنامه ریزی در راستای حفاظت از کرامت و امنیت کارکنان شهرداری تهران و پیشگیری از بروز رفتارهای نامتعارف جنسی، زیر نظر معاونت برنامه ریزی، توسعه سرمایه انسانی و امور شورا تشکیل می گردد.
خوشبختانه در ترکیب اعضای کمیته بر حضور زنان از قبیل مشاور امور بانوان شهردار ، کارشناس های متخصص در امور مددکاری اجتماعی و مطالعات زنان، و مدیرکل امور بانوان تاکید شده است.
بنابراین زنانی که در محیط کار احساس ناامنی می کنند، می توانند اطمینان خاطر داشته باشند که هرگاه شاکی شوند، زنان کارشناس و کاردان در جمع اعضای کمیته حضور دارند و بهتر از مردان عضو کمیته نگرانی آن ها را درک کرده و گزارش می نویسند. به علاوه بهتر می توانند رفتار ناپسند همکاران مرد را با زنان عضو کمیته در میان بگذارند و شرم مانع بیان دردهای زنان آزار دیده نمی شود.
این نقطه ی قوت درخشان شیوه نامه از حیث جلب اعتماد زنان در معرض آزار جنسی در محیط کار است. به خصوص که دست کم ۵ نفر از کارشناسان متخصص از میان بانوان شاغل در شهرداری تهران برای عضویت در کمیته انتخاب خواهند شد.
سیاست گذاری، تدوین شیوه نامه و تفاهم نامه های مورد نیاز در حوزه ی پیشگیری از آزار جنسی و کمک به طراحی و مدیریت برنامه های آموزشی مرتبط با پیشگیری از آزار جنسی، از جمله ی وظایف کمیته است.
تمرکز بر پیشگیری از آزار جنسی، به این سند اعتبار خاص می بخشد.
همچنین انتخاب اعضای کارگروه رسیدگی ( گروه تحقیق) به هیات بدوی رسیدگی به تخلفات اداری از وظایف کمیته است.
از شاکی نیز در فرایند رسیدگی به شکایت و در صورت نیاز پس از آن، حمایت می شود و در صورت نیاز از سازمان های مردم نهاد مرتبط با حوزه زنان دعوت می‌شود تا با ارایه‌ی خدمات مشاوره ای و تخصصی، به حفظ آرامش و سلامت روانی او تا پایان رسیدگی کمک برسانند.
کارگروه رسیدگی و تحقیق
کارگروه رسیدگی و تحقیق توسط کمیته تشکیل می شود.
شاکی، شخصی است که مورد آزار جنسی قرار گرفته و ادعای خود را به منظور رسیدگی با مددکاران اجتماعی در میان گذاشته است.
طرف شکایت
شخصی است که یکی از همکاران از او شکایت کرده است.
تشکیل پرونده
نخست پرونده‌ی رسیدگی به شکایت شاکی توسط کارگروه مفتوح می‌گردد. در این پرونده، مجموعه اظهارات، مدارک و مستندات شاکی و مشخصات فردی که از او شکایت شده گنجانده می شود. پیشنهادات و اقدامات مددکاران اجتماعی و اعضای کارگروه رسیدگی به صورت محرمانه در پرونده نگهداری شده و در صورت نیاز به منظور اتخاذ تصمیماتِ مقتضی در اختیار هیات بدوی رسیدگی به تخلفات اداری قرار خواهد گرفت.
نقش مددکار اجتماعی
مددکار اجتماعی مسوول تهیه گزارش از اظهارات شاکی و طرف شکایت است. همچنین مسوول ارسال پرونده به کارگروه رسیدگی و نیز پیگیری مصوبات کارگروه است.
هیات بدوی رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان، در صورتی رسیدگی را آغاز می کند که اقدامات مددکاری و کارشناسی برای حل و فصل موضوع بین طرفین شکست خورده باشد. در این صورت:
یکی از هیات های بدوی رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان، به صورت تخصصی مسوولیت رسیدگی و صدور رأی در خصوص پرونده ی ارسالی از کارگروه رسیدگی را بر عهده می گیرد.
تنبیهات اداری
منظور از تنبیهات اداری، موارد پیشنهاد شده در ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری است که در صورت محکوم شدن طرف شکایت، در باره ی او اجرا می شود.
مفاد این ماده قانونی در پانویس نقل شده و می توانید به آن رجوع کنید. تنبیهات از تذکر و توبیخ کتبی شروع و متناسب با شدت آزار جنسی تا انفصال دایم آزارگر از خدمات دولتی افزایش می یابد.
ماهیت سند مدرن و مترقی است. زیرا شیوه نامه ساز و کاری را برای پیشگیری – بازدارندگی و رسیدگی انتخاب کرده که خردمندانه و عادلانه است. کارشناسان‌و مددکاران اجتماعی با هدف محافظت از امنیت جنسی و جنسیتی در مراحل پیشگیری- بازدارندگی و رسیدگی و تحقیق فعال می شوند. آن ها باید دارای تحصیلات تخصصی، تجربه کاری و مهارت در مذاکره با شاکی و طرف مقابل او بوده و همچنین ظرفیت لازم اخلاقی برای محرمانه نگاهداشتن اطلاعات کسب شده را داشته باشند.
تاکید پر تکرار بر مهارت در بهره گیری از ظرفیت سازمان های مردم نهاد مرتبط با «حوزه زنان» نشانه ای است مثبت که می تواند اثرگذاری شیوه نامه را برای کنترل آزار جنسی و جنسیتی بر ضد کارمندان و کارگران زن شاغل در محیط کار، افزایش دهد.
این که در شیوه نامه اولویت انتخاب مددکاران اجتماعی با بانوان واجد شرایط است و مددکاران اجتماعی شاغل در این حوزه باید به مهارت هایی نظیر مصاحبه، گزارش نویسی، توانایی برقراری ارتباط موثر، حل مسیله، میانجی گری، تسهیل گری و… تجهیز باشند، حکایت از آن دارد که پیام مندرج در سند مدرن و مترقی است. دیگر سندهایی که تا کنون تحلیل کرده ایم، این درجه از نزدیک شدن به مفاهیم مدرن را فاقد بوده اند.
آموزش دادخواهی به زنان در معرض تهدید جنسی در محیط کار
به لحاظ اهمیت موضوع و با هدف آموزش کارگران و کارکنان زن شاغل در دوایر شهرداری تهران، ساز و کار دادخواهی کوتاه و ساده می شود. لطفا این بخش را به دقت مطالعه کنید تا حقوق خود در محیط کار را بهتر بشناسید.
می توانید برای ثبت شکایت از طریق در گاه های ورودی پیش بینی شده ( نامه الکترونیکی، تماس تلفنی) اقدام کنید.
مددکاران اجتماعی مکلف اند حداکثر ظرف مدت یک هفته پس از ثبت شکایت شما نسبت به مصاحبه با شما و دریافت مستندات، تهیه گزارش از موضوع، و انجام هماهنگی های لازم برای ارایه ی مستندات به کارگروه رسیدگی اقدام نمایند.
در صورتی که شکایت کنید، اما همکاری نکنید و اجازه ندهید موضوع را با طرف شکایت در میان بگذارند و از ارایه ی مستنداتی دال بر وقوع آزار جنسی خودداری نمایید، می توانند با هدف کمک رسانی به شما، از راهکارهای زیر استفاده کنند:
شما را به مشاور یا روانشناس در صورت نیاز ارجاع دهند تا از درجه ی فشار روانی و ترس تان کاسته شود. به آموزش مهارت های مورد نیاز به شما اقدام کنند تا از آسیب های روانی ناشی از آزار جنسی که شما را رنج می دهد بکاهند.
با تهیه و ارایه ی کتابچه ی مهارت آموزی به شما مقاومت روانی تان را بالا ببرند.
اگر درخواست کنید با جابه جایی محل خدمت شما ممکن است موافقت کنند تا از فضایی که آزارگر در آن شاغل است فاصله بگیرید.
در صورتی که برای مطلع ساختن طرف شکایت از موضوع شکایت رضایت داشته باشید، مددکار اجتماعی راسأ یا از طریق مددکاران اجتماعی مسیول ثبت شکایت، مصاحبه ای با طرف شکایت ترتیب می دهد.
اگر طرف شکایت شما از حضور در جلسه ی رسیدگی امتناع کند و مصاحبه با مددکار اجتماعی را نپذیرد، پرونده ی رسیدگی از جانب کمیته به دفتر هماهنگی رسیدگی به تخلفات اداری ارجاع داده خواهد شد.
همچنین ممکن است از ساز و کارهای غیررسمی برای رسیدگی به موضوع استفاده شود.
مانند این که:
با اطلاع رسانی شفاهی در خصوص ثبت شکایت شما مبنی بر آزار جنسی، طرف شکایت را از موضوع آگاه کنند.
در این صورت جا به جایی محل خدمت شما اگر بخواهید به سهولت انجام می شود. از کاهش مزایای غیرمستمر و از کاهش مزایای رفاهی و از غرض ورزی های موثر بر ارزشیابی سالانه ی شما جلوگیری می شود.
پس از انجام اقدامات لازم در کمیته؛ در صورت تکرار رفتار نامتعارف نسبت به شما توسط همان شخص یا نسبت به دیگر زنان همکار، گزارش هایی تهیه شده و به انضمام کلیه مستندات و نیز نظر مشورتی اعضای کمیته، به منظور بررسی و صدور رأی بر پایه ی تنبیهات اداری مندرج در ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری؛ به دفتر هماهنگی رسیدگی به تخلفات اداری ارجاع داده می شود.
بنابراین هرگاه در واحدهای مرتبط با این شیوه نامه شاغل هستید، با استناد به امکانات و تسهیلاتی که برای آزار دیده ی جنسی و جنسیتی پیش بینی شده، می توانید دادخواهی کنید و به این ترتیب هم شغل و مزایای خود را حفظ کنید، هم با احساس امنیت و سلامت روان به کار خارج از خانه ادامه دهید.
جمع بندی
اهمیت نکات مهم و حمایتی که کارگران و کارمندان زن شاغل در دوایر شهرداری تهران با وجود این سند از آن بهره مند شده اند، در حدی است که زنان شاغل در شهرداری تهران (کارگر و کارفرما) دست کم در تیوری مورد حمایت همه جانبه از طریق مواد و تبصره های«شیوه نامه مقابله با آزار جنسی و جنسیتی» قرار گرفته اند.
البته انتظار می رود زنانی که در شهرداری تهران خدمت می کنند، از چگونگی اجرای مفاد شیوه نامه اطلاع رسانی کنند و به هر شکل که ممکن است، کارشناسان و تحلیل گران را با جهات مثبت و منفی در مرحله ی اجرا آشنا سازند. در این صورت می توانیم مانند یک تست و آزمون، به شیوه نامه از دو زاویه ی تیوری و اجرا و عمل نگاه کنیم و ببینیم مقررات ناظر بر محافظت از امنیت جنسی و جنسیتی زنان در محیط کار، با کدام موانع اجرایی در عمل مواجه می شود و چگونه می توان این موانع را از سر راه برداشت و اصلاح کرد.
درست است که شیوه نامه جای قانون لازم الاجرا و مصوب پارلمان را نمی گیرد و قدرت و اعتبار آن در حد قانون نیست. ولی اگر ترکیب مدیران و مسوولان در شهرداری تهران چنان باشد که خود نسبت به موازین اخلاقی مندرج در سند پایبندی داشته باشند، درصد امید به اجرای دقیق سند، بالا خواهد بود.
برای ارزیابی میزان اثرگذاری شیوه نامه در دوایر شهرداری تهران، لازم است علم و آگاهی داشته باشیم به این که:
آیا زنان شاغل ( کارگر و کارفرما ) در شهرداری تهران احساس امنیت می کنند؟
آیا این زنان که در محاصره ی موانع فرهنگی و اجتماعی مانند دیگر زنان شاغل، به صورت تاریخی از علنی کردن مشکلات جنسی خود در محیط کار پرهیز می کنند، تا کنون به مفاد شیوه نامه و پاک دستی مجریان آن اعتماد کرده و تعرض جنسیتی و جنسی نسبت به خود را در کمیته ی مربوطه با طرح شکایت کتبی یا شفاهی، مطرح کرده اند؟
وقتی تاکید بر اعتماد است، مقصود این است که زنان در معرض آزار جنسی، از این نترسند که هرگاه شاکی شوند، آبرو و حیثیت خود را در محیط کار از دست داده یا حتی ممکن است اخراج شان کنند یا خود انگشت نما شده و استعفا دهند؟
این ها پرسش های کلیدی است و اگر پاسخ زنان به این پرسش های کلیدی را در اختیار داشته باشیم، حتی اگر با نامی غیر از نام خودشان گزارش دهند، بهتر می شود در باره ی رفع موانع اجرایی فکر کرد و نظرات اصلاحی داد. در غیر این صورت داوری درباره ی نتایج سند، ناقص و در حد تئوری باقی می ماند.
آن چه مسلم است و به خصوص در بخش پنجم از این یادداشت ها به روشنی قابل درک است، تدوین کنندگان شیوه نامه هر چند فرافکنی کرده و از تصریح و تمرکز بر گرفتاری های جنسی زنان شاغل امتناع ورزیده و موضوع را عمومی طرح کرده اند، ولی تلاش ورزیده اند برخی موانع مهم و دلواپسی های زنان را از پیش پای آن ها بردارند.
برای مثال: ترجیح کمیته بر استفاده از سازوکارهای غیررسمی به نفع شاکی.
کمیته ترجیحا از ساز و کارهای غیررسمی به شرح ذیل برای رسیدگی به موضوع شکایت استفاده خواهد کرد:
اطلاع رسانی شفاهی در خصوص ثبت شکایت آزار جنسی به مشتکی عنه ( مقصود شخصی است که مرتکب آزار جنسی شده)
- حسب تشخیص تسهیل فرایند جا به جایی محل خدمت شاکی در صورت درخواست وی
- جلوگیری از کاهش مزایای غیر مستمر و جلوگیری از کاهش مزایای رفاهی و جلوگیری از غرض ورزی های موثر بر ارزشیابی سالانه شاکی از طریق اداره کل سرمایه انسانی و یا مراجع ذی ربط
پس از انجام اقدامات لازم در کمیته؛ در صورت تکرار وصول گزارش آزار از مشتکی عنه ( توسط شاکی یا اشخاص دیگر)
یا شدت موضوع و یا اثبات رفتارهای آزارگرانه برای اعضاء گزارش های تهیه شده به انضمام کلیه مستندات و نیز نظر مشورتی اعضای کمیته، به منظور بررسی و صدور رأی و عنداللزوم حسب رأی صادره اعمال تنبیهات اداری مندرج در ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات اداری؛ به دفتر هماهنگی رسیدگی به تخلفات اداری ارجاع داده می شود.
…
بنابراین یک مجموعه از مدیران پایبند به مفاد سند، اگر در دوایر شهرداری تهران حضور داشته باشند، زنان در معرض خطر تعدی و تهدید جنسی، بی ترس از عاقبت کار، با اعلام موضوع موجبات امنیت خود را فراهم می سازند. نگرانی های زنان از قبیل:دهان به دهان شدن موضوع، کاهش دریافتی های غیر مستمر، کاهش از مزایای رفاهی، برخوردهای تحقیرآمیز، جریحه دار شدن احترام زن و خانواده ی او به علت شایعه شدن رویداد اجبار همزیستی کاری با شخص آزارگر در یک مکان.
و بسیار نگرانی های دیگر، در صورت اجرای صحیح این شیوه نامه کم رنگ شده و کارگر یا کارمند زن که کرامت انسانی اش آسیب دیده با اعتماد به نفس وارد دادخواهی می شود. در نخستین اقدام، محل کار او را از شخص آزارگر جدا می کنند و از موقعیت شغلی و درآمدزایی و منافع رفاهی او کاسته نمی شود.
احدی از کارکنان که احیاناً زن شاکی را مانند زن سرکش و مزاحم مردان قضاوت می‌کنند، قادر نیستند با غرض ورزی و پرونده سازی برای زن، او را به علت دادخواهی غیر مستقیم تنبیه کنند.
تاکیدهای پرتکرار بر نقش مددکارهای اجتماعی و محرمانه نگاهداشتن موضوع، می‌تواند به زن در خانه و محل کار آرامش داده و چه بسا در پناه مدیران شایسته، موضوع محرمانه حل و فصل شده و در مناسبات خانوادگی و دوستانه ی زن انعکاس پیدا نکند.
در خاتمه ناگزیرم به صراحت اعلام کنم، مفاد حمایت کننده ی شیوه نامه فقط و فقط هنگامی از شرافت و کرامت انسانی زنان کارگر و کارفرما در محیط های کاری شهرداری تهران، محافظت می کند که مدیران و مسئولین، خود به مفاد آن باور داشته و در چرخه ی فساد حکومتی، حضور نداشته نباشند.
از این رو ضمن ارزش گذاری بر مفاد سند، چون از کم و کیف اجرایی‌اش بی خبریم، در این باره از هرگونه اعلام نظر قطعی خودداری می کنیم تا زنانی تجربه های خود را با ما در میان بگذارند.